آیا مراسم عزادارى از دوران صفویه رواج یافت؟
عزادارى بر امام‏حسین (علیه¬السلام) از زمان شهادت او بوده است ولى تا زمان آل‏بویه (در سال 352 ق) این عزادارى مخفى بود. قبل از قرن چهارم، عزادارى براى امام حسین (علیه¬السلام) علنى نبود و نهانى در خانه‏ها انجام مى‏گرفت اما در نیمه دوم قرن چهارم، سوگوارى در روز عاشورا آشکار و در کوچه و بازار انجام مى‏یافت. عموم مورخان اسلامى- مخصوصاً مورخانى که وقایع را به ترتیب سنواتى نوشته‏اند از قبیل ابن‏الجوزى در کتاب منتظم و ابن‏اثیر در کتاب الکامل و ابن‏کثیر در کتاب البدایة و النهایة و یافعى در مرآت الجنان و ذهبى و دیگران- در ضمن ذکر وقایع سال 352 و سال‏هاى بعد از آن، کیفیت عزادارى شیعه را در روز عاشورا نوشته‏اند.
از جمله ابن‏الجوزى گفته است: در سال 352 معزالدوله دیلمى، دستور داد مردم در روز عاشورا جمع شوند و اظهار حزن کنند. در این روز بازارها بسته شد، خرید و فروش موقوف گردید، قصابان گوسفند ذبح نکردند، هریسه‏پزها، هریسه (حلیم) نپختند، مردم آب ننوشیدند، در بازارها خیمه به پا کردند و به رسم عزادارى بر آنها پلاس آویختند، زنان به سر و روى خود مى‏زدند و بر حسین (علیه¬السلام) ندبه مى‏کردند.(1)
به قول همدانى: در این روز، زنان، موى پریشان در حالى که [به رسم عزادارى‏] صورت‏هاى خود را سیاه کرده بودند، در کوچه‏ها به راه افتادند و براى عزاى امام حسین (علیه¬السلام) سیلى به صورت خود مى‏زدند(2)
بنا بر گفته شافعى: این نخستین روزى بود که براى شهیدان کربلا سوگوارى مى‏شد.(3) ابن کثیر در ضمن وقایع سال 352 گفته است: که اهل تسنن قدرت منع شیعه را از این اعمال نداشتند زیرا شماره شیعه بسیار و نیروى حکومت نیز با ایشان بود.
از سال 352 تا اواسط قرن پنجم- که آل‏بویه از میان رفتند- در بیشتر سال‏ها مراسم عاشورا به ترتیب مزبور، کم و بیش انجام مى‏گرفت و اگر عاشورا با عید نوروز یا مهرگان مصادف مى‏گردید، انجام مراسم عید را به تأخیر مى‏انداختند.(4)
در همین سال‏ها که فاطمیّه و اسماعیلیّه، تازه مصر را به تصرف آورده و شهر قاهره را بنا نهاده بودند، مراسم عاشورا در مصر انجام مى‏یافت. بنا بر نوشته مقریزى: در روز عاشوراى 363، جمعى از شیعه مطابق معمول خود (از این جمله معلوم مى‏شد که مراسم مزبور در سال‏هاى قبل نیز معمول بوده است)، به مشهد کلثوم، و نفیسه (از فرزندان امام حسن (علیه¬السلام)) رفتند و در آن دو مکان، شروع به نوحه‏گرى و گریه بر امام حسین (علیه¬السلام) کردند. مراسم عاشورا در زمان فاطمیان هر سال برپا مى‏شد: بازارها را مى‏بستند و مردم دسته جمعى در حالى که با هم ابیاتى در مصیبت کربلا مى‏خواندند و نوحه‏گرى مى‏کردند به مسجد جامع قاهره مى‏رفتند.(5)
بعد از آن به دلیل در انزوا قرار گرفتن تشیع، مراسم عزادارى خیلى علنى نبود، هر چند وضعیت بهتر از قبل زمان آل‏بویه بود. آنچه از بعضى منابع به دست مى‏آید- خصوصاً کتاب روضة الشهداء کاشفى- قبل از زمان صفویه نیز مجالس سوگوارى براى اباعبدالله (علیه-السلام) برپا مى‏شده است.(6) پس از صفویه به دلیل ترویج تشیع، عزادارى شکل عام و علنى‏ترى به خود گرفت.
پى‏نوشت‏
(1) المنتظم فى تاریخ الملوک و الامم، ج 7، ص 51.
(2) تکملة تاریخ الطبى، ص 381.
(3) مرآت الجنان، ج 3، ص 247. مقصود عزادارى به طور علنى است.
(4) النجوم الزاهرة فى ملوک مصر و قاهرة، ج 4، ص 812.
(5) الخطط، مقریزى، 289/ 2. و نیز ر. ک: النجوم الزاهرة، ج 4 ص 126،(بخش وقایع سال 366) اتعاظ الحنفاء، مقریزى، ج 2، ص 67 به نقل از: سیاهپوشى در سوگ ائمه نور، ص 161- 261.
(6) در این خصوص نگا: مقالات تاریخى، رسول جعفریان، ج اوّل، صفحات 185- 183، 102- 602.

نوشته شده در جمعه 89/9/12ساعت 9:21 عصر توسط شیطونک نظرات ( ) |